Voeding & diëtetiek

1.    Editoriaal – Hoofdredactrice Britt Van de Voorde

Inleiding
2.    Ondervoeding/mentale gezondheid/oncologie: Gezond ouder worden: goed eten om minder te vergeten – Sarah Dries 
Gezond ouder worden vraagt om een leefstijl die hersengezondheid ondersteunt en het risico op dementie verlaagt. In Vlaanderen lijden zo’n 141.000 mensen aan dementie, een aantal dat tegen 2070 zal verdubbelen. Het FINGER-model biedt een holistische aanpak met vijf pijlers: gezonde voeding, fysieke activiteit, mentale stimulatie, sociale betrokkenheid en cardiovasculaire gezondheid.
Voeding speelt een cruciale rol: een plantaardig, gevarieerd en onbewerkt dieet met omega 3, antioxidanten en B-vitamines helpt cognitieve achteruitgang te vertragen. Ondervoeding komt vaak voor bij mensen met dementie door kauw- en slikproblemen, geheugenverlies en verminderde eetlust. Regelmatige screening en multidisciplinaire samenwerking zijn essentieel.
Beweging vermindert het risico op dementie aanzienlijk. Mentale stimulatie via spelletjes, lezen en leren versterkt cognitieve reserves. Sociale contacten zijn belangrijk om eenzaamheid en ondervoeding te voorkomen. Cardiovasculaire risicofactoren zoals hoge bloeddruk en cholesterol moeten goed worden opgevolgd.
Daarnaast beïnvloedt het darmmicrobioom via de darm-hersen-as onze mentale gezondheid. Stress kan het microbioom verstoren, wat leidt tot spijsverteringsproblemen en vice versa. Psychobiotica kunnen deze vicieuze cirkel doorbreken.
Tot slot biedt het document praktische tips en tools voor zorgverleners en mantelzorgers om ouderen te ondersteunen in hun voeding, beweging en welzijn.

3.    Ondervoeding/mentale gezondheid/oncologie: Voedings- en levensstijladviezen voor volwassen (ex-) kankerpatiënten met ondervoeding: een kompas voor diëtisten – Laura Verbeyst, Marte Wuyts en Erika Vanhauwaert
Het digitale kompas “Voedings- en levensstijladviezen voor volwassen (ex-)kankerpatiënten met ondervoeding” ondersteunt diëtisten bij evidence-based zorg. Ondervoeding treft 20–70% van deze doelgroep en leidt tot ernstige gevolgen zoals spierverlies, infecties en verminderde levenskwaliteit. Het kompas, ontwikkeld door UCLL en partners, biedt kernboodschappen gebaseerd op de ESPEN-richtlijn (2017), aangevuld met praktijkmateriaal en tools.
De kernboodschappen zijn geordend volgens het consultproces en voorzien van GRADE-scores die de sterkte en betrouwbaarheid van aanbevelingen aangeven. Belangrijke thema’s zijn risicoscreening (GLIM-criteria), voedingsinterventies, energie- en eiwitbehoeften, keuze van macronutriënten, kunstmatige voeding, refeeding syndroom, en het vermijden van energiebeperkende diëten. Lichaamsbeweging wordt sterk aanbevolen om spiermassa en levenskwaliteit te behouden.

4.    Ondervoeding/mentale gezondheid/oncologie: Slikveiligheid en voedingswaarde hand in hand: Vlaamse innovatie biedt kant en klare oplossing voor ondervoeding bij ouderen – Lieven De Maesschalck
Ondervoeding en slikproblemen (dysfagie) zijn wijdverspreid bij Belgische ouderen, vooral in woonzorgcentra en bij mensen met dementie. Multistart, een Vlaamse innovatie ontwikkeld door Thomas More en Tops Foods, biedt een kant-en-klare oplossing: een half-vloeibare, volwaardige broodmaaltijd die veilig is om te slikken en rijk aan voedingsstoffen. Elke portie bevat ca. 330 kcal, is vrij van bewaarmiddelen en kunstmatige kleurstoffen, en is beschikbaar in diverse smaken.
Multistart is gebaseerd op klinisch onderzoek en afgestemd op IDDSI level 4, wat slikveiligheid garandeert. Het product verhoogt de voedselinname aanzienlijk en draagt bij aan gewichtsherstel. Het is getest bij ouderen met dementie, Parkinson, MS, ALS, tumoren en na beroertes. Studies tonen verbeterde slikfunctie, minder aspiratie, en efficiënter eetgedrag.
Naast gezondheidsvoordelen biedt Multistart ook logistieke winst: zorgverleners besparen tot vijf minuten per maaltijd per bewoner. De productie gebeurt via gepatenteerde microgolftechnologie en is geschikt voor instellingen én thuisgebruik. De spin-off Mitsanto beheert de licenties en borgt de kennis op Vlaams niveau.
Multistart combineert wetenschap, technologie en praktische toepasbaarheid en vormt een waardevol alternatief voor traditionele dysfagiediëten, met als doel: veilig, voedzaam én lekker eten voor kwetsbare ouderen.

5.    Ondervoeding/mentale gezondheid/oncologie: Voeding is een hoeksteen van de oncologische zorg, maar wordt nog steeds onderschat – prof. De Waele Elisabeth, Martine Blomme en Brent Debel
Voeding speelt een cruciale rol in de oncologische zorg, maar wordt nog vaak onderschat. Kankercachexie, een complex syndroom van spier- en vetverlies door metabole ontregeling, treft tot 80% van de kankerpatiënten en veroorzaakt 20% van de overlijdens. Vroege diagnose en behandeling kunnen de impact verminderen en de levenskwaliteit verbeteren.
Ondervoeding is meetbaar via tools zoals NRS-2002 en GLIM-criteria, maar wordt in de praktijk vaak niet herkend. De ONCO CARE-studie toont aan dat ondervoeding en cachexie bij gevorderde kanker frequent voorkomen, maar zelden gediagnosticeerd worden. Goed gevoede patiënten verdragen therapieën beter, hebben minder complicaties en ervaren een hogere levenskwaliteit.
UZ Brussel toont hoe technologie kan helpen: een automatische waarschuwing in het patiëntendossier bij gewichtsverlies leidt tot snellere doorverwijzing en behandeling. Richtlijnen van ESPEN en ESMO zijn beschikbaar, maar implementatie blijft achter. Oncodiëtisten beschikken over de expertise, maar samenwerking met artsen is essentieel.
De oproep aan diëtisten is duidelijk: blijf screenen, evalueren en handelen. Voeding moet structureel geïntegreerd worden in de oncologische zorg, inclusief in de opleiding van artsen. Want tijdige voedingsinterventie kan levens redden en de zorgkwaliteit aanzienlijk verbeteren.

6.    Ondervoeding/mentale gezondheid/oncologie: tussen meting en beleving – een pilootstudie naar indirecte calorimetrie in de oncologische praktijk – Lienn Devriendt en Barbara Plovie
Deze pilootstudie, uitgevoerd door VIVES Hogeschool in samenwerking met AZ Delta en AZ Sint-Jan, onderzoekt de inzetbaarheid van indirecte calorimetrie (IC) bij oncologische patiënten. IC biedt een nauwkeurige inschatting van het rustmetabolisme op basis van zuurstofverbruik en CO₂-productie, en kan leiden tot gepersonaliseerd voedingsadvies. Dit is essentieel, want standaardformules zoals Harris-Benedict geven vaak onnauwkeurige schattingen, met individuele afwijkingen tot 400 kcal.
28 patiënten met maag-, darm- of leverkanker werden gevolgd. De controlegroep kreeg klassiek advies, de interventiegroep advies op basis van IC. Hoewel de gemiddelde energiebehoefte vergelijkbaar was, toonde IC grote individuele variatie. De interventiegroep verloor gemiddeld minder gewicht. De beleving van IC was positief: patiënten voelden zich erkend, betrokken en gemotiveerd.
Zelfgerapporteerde gezondheid via de RAND-36 liet verbeteringen zien in fysiek functioneren, maar mentale en sociale scores bleven stabiel of daalden licht. Er werden sterke correlaties gevonden tussen fysiek functioneren, pijn, sociaal functioneren en beleving. De verwachte prognose hing negatief samen met gezondheidsbeleving.
Conclusie: IC biedt niet alleen klinische meerwaarde, maar versterkt ook het gevoel van autonomie en betrokkenheid. Verdere studies met grotere populaties zijn nodig om de impact op lichaamssamenstelling en welzijn robuuster te onderbouwen.

7.    Ondervoeding/mentale gezondheid/oncologie: Hoe voedingszorg kan bijdragen tot het welzijn van mensen op oudere leeftijd
Voeding speelt een centrale rol in gezond ouder worden. Naast fysieke voordelen zoals behoud van spiermassa en cognitief functioneren, biedt voeding ook structuur, genot en sociale verbinding. Ouderen vormen een diverse groep: van vitale 60-plussers tot zorgafhankelijke ouderen. Voedingszorg moet daarom afgestemd zijn op individuele noden, voorkeuren en levensomstandigheden.
Eenzaamheid, veranderde gezinssituaties en verminderde mobiliteit beïnvloeden de voedingsstatus. Goede voedingszorg houdt rekening met culturele verschillen, autonomie en beleving. Praktische tips zoals maaltijdspreiding, eiwitrijke voeding, aangepaste porties en sfeer aan tafel kunnen de eetlust en voedingsinname verbeteren.
De diëtist speelt een sleutelrol binnen multidisciplinaire samenwerking, zowel in woonzorgcentra als thuiszorg. Vroegtijdige screening en interventie zijn cruciaal bij risico op ondervoeding, sarcopenie of dieetgerelateerde aandoeningen. Procesbegeleiders ondersteunen instellingen bij implementatie van voedingsbeleid.
Ook maaltijdbeleving is essentieel: geur, smaak, textuur en reminiscentie kunnen eetlust stimuleren. Een huiselijke sfeer, keuzevrijheid en sociale interactie verhogen de kwaliteit van leven. Voedingsadvies moet niet alleen gezond, maar ook haalbaar en aangenaam zijn.
Conclusie: ouderen verdienen voedingszorg op maat, met aandacht voor hun autonomie, beleving en sociale context. De diëtist is hierbij een onmisbare partner in preventie én herstel.

8.    Cebam Digital Library of Health: Minerva – Nena Van Hemelryck en Sofie Joossens
Minerva is een tijdschrift voor Evidence-Based Practice (EBP), gericht op eerstelijnszorg, dat kritische duidingen biedt van relevante medische en paramedische studies. Voor diëtisten is Minerva toegankelijk via de Cebam Digital Library for Health (CDLH), waar ook andere EBP-bronnen zoals Dynamed®, Ebpracticenet en Cochrane beschikbaar zijn. Minerva publiceert tien edities per jaar, met telkens tien duidingen van internationale studies, inclusief methodologische beoordeling, samenvatting en besluit.
De duidingen volgen een vaste structuur: klinische vraag (volgens PICO), samenvatting van de studie, kritische bespreking en besluit. Peer-review door de redactie garandeert kwaliteit. Minerva screent maandelijks toonaangevende voedingswetenschappelijke tijdschriften zoals JAND en AJCN, en biedt een woordenlijst en methodologierubriek als extra ondersteuning.
Hoewel Minerva geen volledige literatuuroverzichten biedt, is het een waardevolle aanvulling bij het zoeken naar onderbouwde antwoorden op praktijkvragen. De gerichte zoekfunctie op de website maakt het mogelijk om op trefwoord, zorgberoep of codering te filteren. Voor diëtisten biedt Minerva inzicht in actuele thema’s zoals obesitas, diabetes en voedingssupplementen.
Conclusie: Minerva versterkt de kritische reflectie en wetenschappelijke onderbouwing van diëtisten, mits gecombineerd met andere bronnen binnen een bredere zoekstrategie.

9.    Diëtist aan het werk: JAVA Foodservice 
JAVA Foodservice, al 100 jaar actief in de Belgische zorgsector, ondersteunt meer dan 1.000 professionele keukens in ziekenhuizen en woonzorgcentra. Diëtisten spelen hierbij een centrale rol: ze vertalen de voedingsnoden van bewoners en patiënten naar praktische oplossingen voor keukenteams. Hun taken omvatten advies rond ondervoeding, slikstoornissen, eiwitverrijking en productselectie.
Naast productadvies bieden ze opleidingen via de JAVA Foodservice Academy, zoals masterclasses over voedingszorg bij verhoogd verslikrisico. Ze ontwikkelen recepten met aangepaste textuur en delen inspiratie via hun website. Ook actuele thema’s zoals hydratatie en hittepreventie worden ondersteund met tips en nieuwsbrieven.
Diëtisten bij JAVA zijn veelzijdig: ze werken in sales, kwaliteit, opleiding en innovatie. Ze zijn adviseur, opleider en bruggenbouwer tussen theorie en praktijk. JAVA werkt samen met partners zoals VBVD en het Expertise Centrum Dementie Paradox, en organiseert webinars en studiedagen.
Het jubileumjaar 2025 staat in het teken van innovatie en kennisdeling. JAVA toont dat diëtisten niet alleen in consultatieruimtes werken, maar ook achter de schermen een cruciale rol spelen in de voedingszorg voor kwetsbare doelgroepen.